BXĐT- Người Hà Nhì là một trong những dân tộc còn lưu giữ được nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc và khác biệt. Do cư trú chủ yếu trên vùng núi cao, nên người Hà Nhì rất giỏi canh tác trên đất dốc, có nhiều kinh làm ruộng bậc thang và nhiều phong tục, tập quán đặc sắc khác. Nhưng có lẽ yếu tố hấp dẫn nhất khi đến với các bản làng của người Hà Nhì, xã Y Tý chính là những ngôi nhà trình tường hình nấm mọc lên giữa núi non bốn mùa mây phủ.
 

Những ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì Y Tý

    Nhà trình tường là kiến trúc phổ biến ở miền núi phía bắc nước ta nhưng người Hà Nhì thì xây dựng đặc biệt ở chỗ mỗi nhà được làm theo dạng hình vuông với bốn mái hình chóp. Một ngôi nhà thường rộng 60-80m2; tường dày 40-60cm với chiều cao 4-5m. Sau khi chọn được mẫu đất ưng ý, người Hà Nhì bắt đầu đào móng, nền nhà được san phẳng với móng được xếp bằng trên những viên đá to. Công đoạn công phu nhất là trình tường nhà, hầu như người đàn ông Hà Nhì nào cũng biết trình tường. Tất cả các công đoạn đều làm hoàn toàn thủ công bằng tay, không hề có xi măng, cát sỏi nhưng bức tường vẫn vững chắc không thua bất cứ một công trình bê tông nào. Vì tường nhà của người Hà Nhì đều trình bằng đất nên chỉ làm trong mùa khô, khoảng từ tháng 8 đến tháng 12 âm lịch mới có thể thi công. 
 

Người Hà Nhì Y Tý trình tường nhà

    Nhà trình tường của người Hà Nhì có ưu điểm vừa giữ ấm về mùa đông, vừa mát mẻ trong mùa hè. Những nét riêng cổ kính của ngôi nhà trình tường đất được các thế hệ người Hà Nhì luôn trân trọng, nâng niu và luôn là điều hấp dẫn đối với những người từ xa tới đây. Thi thoảng trong bức tranh của rừng núi lại có những mái nhà lâu năm chưa lợp lại rêu phủ xanh lại khiến ngôi nhà ấy đẹp lạ đến lạ thường. Giữa mênh mông núi rừng, bên những triền ruộng bậc thang mềm mại, những ngôi nhà trình tường ẩn hiện khiến cho Y Tý lại càng đẹp hơn trong mắt, trong tim những lữ khách từ phương xa tới. Nắm bắt được nhu cầu lưu trú của khách du lịch ngày càng tăng, nhiều hộ dân người Hà Nhì Y Tý đã sửa sang lại căn nhà trình tường truyền thống của gia đình mình làm dịch vụ homestay đón khách du lịch để tăng thu nhập.
 

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh thăm khu nhà nghỉ dưỡng đồi Hà Nhì, dự án khu nghỉ dưỡng Biển Mây Y Tý

    Ngày nay, đời sống vật chất cũng như văn hoá tinh thần của người Hà Nhì đã được nâng cao, nên vật liệu làm nhà sẵn có, tiện lợi. Nhiều nhà đã xây bằng gạch hoặc chọn lợp mái tôn, mái ngói thay cho mái tranh khiến ngôi nhà trình tường trở nên khang trang, bền, đẹp nhưng vẫn giữ được nét độc đáo và vẻ đẹp vốn có của nó. Những ngôi nhà trình tường truyền thống của người Hà Nhì thoạt nhìn đã tạo ấn tượng, vì vẻ bề ngoài rất độc đáo của nó; có những ngôi nhà đã được làm từ cách đây 70 - 80 năm nhưng tường trình vẫn rất vững chắc. 
 

Nhà trình tường được người dân sử dụng làm dịch vụ homestay

    Những năm gần đây, Y Tý đang là điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước. Ngoài vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng, cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp và những con người thân thiện, mến khách thì những ngôi nhà trình tường theo nguyên mẫu của người Hà Nhì vẫn luôn là điều hấp dẫn đối với khách du lịch, đặc biệt là những người đam mê nhiếp ảnh. Chính vì vậy, người Hà Nhì cần lưu giữ nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc mình, thu hút ngày càng đông khách du lịch đến với địa phương, góp phần tăng thu nhập, từng bước xóa đói, giảm nghèo và làm giầu trên chính mảnh đất quê hương.