Những ngày đầu xuân sau Tết Nguyên đán Kỷ Hợi 2019, mảnh đất Y Tý dường như huyền ảo và quyến rũ hơn. Ngôi nhà đất nhỏ của chàng trai trẻ dân tộc Hà Nhì Ly Xá Suy nằm ở đỉnh dốc Mò Phú Chải, cách trung tâm xã Y Tý chừng 2 km. Từ đây có thể nhìn ra thung lũng trải rộng với mây trắng bồng bềnh, còn hoa đào rừng và những cây đào người dân trồng trong vườn nhà bung nụ, nở hoa rực rỡ, làm đất trời Y Tý càng thêm thơ mộng.

Bên bộ bàn ghế đơn giản nhưng rất ấn tượng, Ly Xá Suy đang ngồi trò chuyện với một nhóm bạn trẻ, thi thoảng những tiếng cười giòn tan lại vang lên phá vỡ bầu không khí yên tĩnh của buổi sớm đầu xuân. Với Ly Xá Suy, Tết Nguyên đán Kỷ Hợi 2019 là cái tết vô cùng đặc biệt, bởi đây là cái tết đầu tiên anh được đón rất nhiều du khách đến lưu trú trong ngôi nhà đất của mình, cùng đón giao thừa, nấu cơm, du xuân, ngắm cảnh, khám phá phong tục của đồng bào Hà Nhì trên chính quê hương mình. “Năm 2018 đã có trên 300 du khách đến ở tại nhà em, còn riêng trong dịp Tết Nguyên đán vừa qua, em đã đón hơn 100 du khách, có hôm khách đến đông quá, nhà nhỏ không đủ chỗ ngủ phải san sẻ cho những homestay khác”, Ly Xá Suy cho biết.

Nhấp chén nước chè xanh sóng sánh trong sương bay, nhìn lên những cành đào đang nở hoa rực rỡ, Nguyễn Anh Thắng cùng 3 người bạn sinh viên từ Hải Phòng lên Y Tý chia sẻ: “Ngày mùng 6 Tết, em có mặt ở Sa Pa, sau đó di chuyển sang Bát Xát để lên Y Tý ngắm cảnh. Qua giới thiệu của bạn bè trên facebook, em biết đến vẻ đẹp của Y Tý và khi đến đây càng ấn tượng hơn với homestay của người Hà Nhì là những ngôi nhà vách đất dày, trông như những cây nấm khổng lồ giữa đại ngàn Y Tý. Phong cảnh ở đây thật tuyệt, ông chủ homestay vô cùng thân thiện, gần gũi. Chắc chắn em sẽ còn trở lại nơi này”.

Rời Mò Phú Chải, tôi xuôi dốc xuống trung tâm xã Y Tý, rồi xuống thăm thôn Lao Chải 1. Ngày đầu xuân, đồng bào Hà Nhì ở đây đang tưng bừng tổ chức lễ cúng đầu nguồn nước, lễ cúng rừng đầu năm và Tết Thiếu nhi cho trẻ em. Ngay giữa thôn Lao Chải 1 là ngôi nhà đất 2 tầng với kiến trúc độc đáo, đây cũng là một homestay của chàng trai người Hà Nhì sinh năm 1990 - Chu Che Xá, Trưởng thôn Lao Chải 1. Trò chuyện với tôi, Xá bảo dịp Tết này cũng có những du khách ở lại trong homestay của mình. Du khách rất thích khi em đưa đi ngắm biển mây đẹp, khám phá bản sắc dân tộc Hà Nhì, đi thăm thác nước, con đường đá cổ, quần thể ruộng bậc thang. Nhiều du khách khi về vẫn liên lạc qua điện thoại, mạng xã hội để cảm ơn tình cảm và sự mến khách của đồng bào Hà Nhì, thậm chí còn kết nối với bạn bè, mang quà tết lên cho trẻ em nghèo vùng cao Y Tý.

Tìm hiểu thêm về những homestay của người Hà Nhì trên vùng cao Y Tý, tôi được biết, hiện nay số lượng homestay do người Hà Nhì làm cũng chỉ đếm không hết 5 đầu ngón tay. Chỉ từ năm 2017 trở lại đây, người Hà Nhì ở Y Tý mới biết làm homestay để đón khách du lịch đến lưu trú ở bản làng. Đằng sau vẻ đẹp và sự độc đáo của những homestay của người Hà Nhì là cả một câu chuyện dài.

Chu Che Xá, Trưởng thôn Lao Chải 1 chia sẻ thêm: Do ở nơi xa xôi, ít giao tiếp với xã hội, nên người Hà Nhì thường trầm lặng, ít nói, nhiều người Hà Nhì luôn tỏ ra e dè khi gặp người lạ đến chơi. Vì thế, việc các gia đình người Hà Nhì cho người lạ vào ở qua đêm trong nhà mình những năm trước đây cũng rất hạn chế. Nhà trình tường của người Hà Nhì có ưu điểm là ấm về mùa đông, mát về mùa hè, nhưng hạn chế là diện tích chật hẹp, ít cửa sổ, ám khói đun bếp, thiếu ánh sáng, ít khí trời… Bà con thường làm sát nhau, chăn nuôi gia súc ngay sát nhà hoặc dưới gầm sàn, nên khó khăn trong việc giữ vệ sinh môi trường. Trong khi đó, du khách cần nghỉ tại những phòng rộng rãi, thoáng mát, sạch sẽ, có nhiều cửa sổ để ngắm phong cảnh xung quanh.

Với ước mơ khởi nghiệp, những chàng trai Hà Nhì tuổi 9X đã mạnh dạn vượt qua hủ tục, xây dựng những homestay đầu tiên đón du khách đến lưu trú. Sau khi tốt nghiệp Đại học Xây dựng Hà Nội, chàng trai Ly Xá Suy mang kiến thức của một kỹ sư trẻ trở về Y Tý thực hiện ước mơ làm du lịch. Lý Xá Suy cho biết: “Em đã mạnh dạn cải tiến kiến trúc ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì phù hợp để đón khách. Các phòng được trang trí thêm tranh ảnh, những bộ trang phục và vật dụng truyền thống của người Hà Nhì để du khách khám phá. Ngoài ra, em trồng thêm cây xanh, phong lan, thiết kế tiểu cảnh, làm thêm những bộ bàn đá, bàn ghế gỗ ngoài trời… làm nơi khách ngồi uống nước và chụp ảnh lưu niệm”. 

Đến thăm những homestay của người Hà Nhì hôm nay, chúng tôi thấy những cô gái Hà Nhì trẻ là vợ các “ông chủ home tay” cũng không còn quá nhút nhát, họ đã học nói tiếng phổ thông, tiếng Anh, học cách giao tiếp với du khách, nấu những món ăn phù hợp với khẩu vị du khách để phát triển du lịch. Việc phụ nữ Hà Nhì vượt qua hủ tục để làm du lịch ở Y Tý vẫn là điều rất mới mẻ.

Những homestay của người Hà Nhì trên đại ngàn Y Tý với vẻ đẹp và sự độc đáo ngày càng thu hút du khách đến đông hơn, mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo cho người dân nơi đây. Tuy nhiên “vạn sự khởi đầu nan”, những chàng trai trẻ Hà Nhì vẫn đang phải vượt qua nhiều khó khăn trước mắt. “Chúng em đều còn trẻ, mới ra ở riêng và khởi nghiệp làm homestay, nên gặp phải nhiều khó khăn về kinh tế, vì tốn hàng trăm triệu đồng, phải đi vay người thân, bạn bè, ngân hàng để đầu tư. Mong rằng cấp ủy đảng, chính quyền địa phương có nhiều chính sách hỗ trợ để người Hà Nhì phát triển homestay”, Ly Xá Suy bộc bạch.

Phụ nữ Hà Nhì giữ gìn bản sắc văn hóa để làm du lịch.

Nhìn những homestay mới mở của người Hà Nhì ở Y Tý, chúng tôi hiểu hơn ai hết những khó khăn của người dân nơi đây khi khởi nghiệp. Tuy đã được đầu tư hàng trăm triệu đồng, nhưng những homestay vẫn còn cần được đầu tư xây dựng thêm để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách, như bếp ăn, các công trình phụ, bãi đỗ xe, phòng nghỉ… Với những chàng trai trẻ người Hà Nhì lần đầu tiên mở homestay, thì việc làm thế nào để phát triển du lịch homestay, quảng bá và thu hút du khách vẫn còn là bài toán khó. Ngoài ra, vẫn còn một số trở ngại như đường lên Y Tý còn nhiều khó khăn, nơi này còn thiếu nhiều dịch vụ ăn uống, mua sắm, nghỉ dưỡng phục vụ du khách…

Trò chuyện với chúng tôi, anh Ngô Quốc Cường, Bí thư Đảng ủy xã Y Tý chia sẻ: Cấp ủy, chính quyền xã luôn động viên bà con Hà Nhì và các dân tộc khác giữ gìn bản sắc văn hóa để phát triển du lịch. Thời gian tới, ngành văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh cũng có dự án bảo tồn nhà trình tường của người Hà Nhì với kinh phí đầu tư trước mắt khoảng 2 tỷ đồng. Ngoài ra sẽ có dự án hỗ trợ mở thêm một số homestay mới ở Y Tý. Đó là những tín hiệu vui cho phát triển du lịch Y Tý nói chung, phát triển homestay nói riêng.

Hôm ấy, chúng tôi nghỉ lại homesay Y Tý Clouds của Ly Xá Suy. Bầu trời đêm Y Tý êm như nhung và nhấp nháy những vì sao, bên bếp lửa bập bùng giữa cao nguyên lộng gió lời ca, tiếng hát của các bạn trẻ cùng nhau cất lên. Ly Xá Suy tâm sự: “Em muốn du khách đến Y Tý không chỉ vui vì được ngắm biển mây, phong cảnh đẹp, mà còn được khám phá nét đẹp bản sắc văn hóa dân tộc Hà Nhì mà không nơi nào có được. Ước mơ của em không chỉ là xây dựng homestay của mình, mà còn giúp đồng bào Hà Nhì trên quê hương Y Tý cùng nhau liên kết để phát triển du lịch, cùng có cuộc sống ấm no hơn”. Tôi nhìn lên bầu trời đầy sao, ước mơ của Suy cũng lấp lánh như những vì sao trên cao kia và chắc chắn một điều rằng, nó sẽ soi sáng cho những vì sao khác.